هگمتانه، گروه شهروند هگمتانه: درر دنیای امروز که مسأله بحران انرژی، تغییرات اقلیمی، مدیریت پسماند و حفاظت از محیط زیست به دغدغه‌های اساسی کشورها تبدیل شده است، نقش و جایگاه بانوان خانه‌دار بیش از همیشه اهمیت یافته است.
به گزارش هگمتانه، خانه به‌عنوان نخستین و مهم‌ترین واحد مصرف انرژی و تولید پسماند در هر جامعه، نقطه شروع بسیاری از رفتارهای مصرفی است. در واقع، الگوی مصرف یک جامعه از دل الگوی مصرف خانواده‌ها شکل می‌گیرد و این الگو در خانواده، بیش از هرکس تحت تأثیر مدیریت و تصمیم‌گیری بانوان خانه‌دار است.
زنان خانه‌دار، در ظاهر شاید تنها مسؤول انجام امور روزمره خانه باشند اما در عمق، در جایگاه مدیرانی قرار دارند که تصمیمات آن‌ها مستقیماً بر اقتصاد خانواده، سلامت اعضا و حتی آینده منابع طبیعی کشور اثر می‌گذارد. آن‌ها در انتخاب کالا، نحوه استفاده از لوازم برقی، تنظیم دمای خانه، مدیریت آب، شیوه پخت‌وپز، ساماندهی خریدها و مدیریت مواد غذایی، نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. به همین دلیل، نقش بانوان در مدیریت انرژی و پسماند نه‌تنها عملی روزمره، بلکه مدیریتی زیربنایی و پنهان در ساختار اجتماعی و اقتصادی کشور است.

بانوان خانه‌دار؛ مدیران واقعی الگوی مصرف در خانواده
اگر از بیرون به فعالیت یک خانه نگاه کنیم، شاید برخی نقش زنان خانه‌دار را ساده و تکراری تصور کنند اما واقعیت این است که آن‌ها در جایگاه اصلی‌ترین تصمیم‌گیرندگان حوزه مصرف قرار دارند.
بخش عمده‌ای از انرژی مصرفی خانوار از آب گرم و سرمایش و گرمایش تا روشنایی، آشپزی، شست‌وشو و استفاده از وسایل برقی به تصمیمات روزانه بانوان باز می‌گردد.
چند حوزه مهم مدیریتی زنان در خانه از‌ مدیریت انرژی الکتریکی کهزمان‌بندی استفاده از وسایل پرمصرف،خاموش کردن لوازم غیرضروری تنظیم نور و استفاده از لامپ‌های کم‌مصرف، مدیریت یخچال، فریزر، ماشین لباسشویی و سایر وسایل برقی را شامل می‌شود و این جزئیات کوچک، در مجموع اثرات اقتصادی و زیست‌محیطی بزرگی بر جای می‌گذارند.
موضوع بعدی مدیریت مصرف آب است؛کنترل زمان شست‌وشو، جلوگیری از هدررفت آب در آشپزخانه و حمام، استفاده از روش‌های کم‌مصرف در نظافت مسأله مهم دیگری است؛ زنان در بسیاری از موارد، اولین افرادی هستند که الگوی مصرف صحیح آب را به فرزندان آموزش می‌دهند.
مدیریت خرید و مصرف مواد غذایی نیز در نقش مهم زنان خلاصه می‌شود که می‌تواند برنامه‌ریزی خرید، نگهداری صحیح مواد غذایی، کاهش دورریز و اسراف را در برگیرد. دورریز مواد غذایی بخش قابل‌توجهی از پسماند شهری را تشکیل می‌دهد و در اکثر خانواده‌ها مدیریت آن برعهده بانوان است.
نقش زنان در تفکیک و مدیریت پسماند قابل توجه است؛ آنها می‌توانند افدام به با جداسازی زباله‌تر از خشک، تفکیک پلاستیک، شیشه، کاغذ و فلز، کاهش تولید پسماند با خریدهای هوشمند و استفاده از کیسه‌های قابل بازیافت و ظروف چندبارمصرف کنند؛ این تصمیمات کوچک، پایه مدیریت پسماند شهری را تشکیل می‌دهند.
از این منظر، زنان خانه‌دار در واقع «مدیران پایداری خانگی» هستند؛ افرادی که رفتارشان می‌تواند از اتلاف منابع جلوگیری کرده و فرهنگ درست مصرف را به نسل آینده منتقل کند.

تجربه کشورهای پیشرو؛ مشارکت زنان، رمز موفقیت در اصلاح الگوی مصرف
در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، برنامه‌های گسترده‌ای برای کاهش مصرف انرژی و پسماند طراحی شده است؛ با این حال، یک نقطه مشترک در موفق‌ترین الگوها دیده می‌شود و آن حضور فعال زنان در مرکز این برنامه‌ها است. به عنوان مثال در کشورهایی مانند ژاپن و آلمان، آموزش‌های مدیریت انرژی و تفکیک پسماند، از سطح مدارس تا رسانه‌های خانوادگی به‌طور ویژه برای زنان و مادران طراحی می‌شود.
در کشورهای اسکاندیناوی، کمپین‌های خانه‌محور برای کاهش مصرف انرژی با محوریت زنان جامعه انجام می‌شود. در برخی دولت‌ها، حتی مشوق‌های مالی برای خانواده‌هایی تعریف شده است که بانوان آن‌ها دوره‌های مدیریت پسماند و صرفه‌جویی انرژی را گذرانده‌اند.
نتیجه این مهم کاهش قابل‌توجه مصرف انرژی، رشد فرهنگ بازیافت، کاهش هزینه‌های شهری مرتبط با دفع پسماند و تقویت اقتصاد خانوار است. این الگوها نشان می‌دهد که هیچ سیاست کلانی در حوزه انرژی و محیط زیست، بدون مشارکت زنان در خانواده به نتیجه نمی‌رسد.

نقش مدیریت خانگی در اقتصاد خانواده و کشور
مدیریت انرژی و پسماند تنها یک وظیفه زیست‌محیطی نیست؛ بلکه تصمیمی کاملاً اقتصادی است و کاهش مصرف انرژی به معنی کاهش هزینه قبوض برق، آب و گاز است؛ کاهش پسماند، کاهش هزینه‌های دفع زباله و بهبود کیفیت محیط زیست را به دنبال دارد.
تأثیر اقتصادی قابل توجه مدیریت بانوان عبارت است از کاهش هزینه‌های خانوار که مدیریت صحیح برق، آب و گاز می‌تواند تا 30 درصد هزینه‌های مصرفی خانواده را کاهش دهد.
همچنین جلوگیری از اسراف مواد غذایی که دورریز مواد غذایی، سالانه میلیاردها تومان هزینه به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند. کاهش نیاز به سرمایه‌گذاری دولت در زیرساخت‌های انرژی که مصرف کمتر به معنای کاهش فشار روی شبکه تولید و انتقال انرژی است. کاهش حجم زباله‌های دفنی که خود موجب کاهش هزینه شهرداری‌ها و آلودگی محیط زیست می‌شود. به همین دلیل، نقش بانوان خانه‌دار نه‌ تنها در سطح خانواده بلکه در مقیاسی وسیع‌تر در سطح اقتصادی و ملی معنادار است.

نادیده‌گرفتن نقش زنان؛ هزینه‌های سنگین اجتماعی و زیست‌محیطی
بی‌توجهی به ظرفیت عظیم زنان خانه‌دار می‌تواند هزینه‌های غیرقابل جبرانی برای کشور ایجاد کند، از جمله افزایش مصرف انرژی و فشار بیشتر بر زیرساخت‌های برق و گاز، رشد پسماندهای شهری و اشغال گسترده‌ زمین‌های دفن زباله، افزایش آلاینده‌ها و تخریب منابع طبیعی، تداوم عادات نادرست مصرفی در نسل‌های آینده است.
در واقع، اگر زنان به‌عنوان بازیگران اصلی مدیریت مصرف در خانه دیده و حمایت نشوند، هیچ برنامه‌ای در سطح کلان نمی‌تواند موفقیت پایدار داشته باشد.

ضرورت نگاه جدید سیاست‌گذاران و رسانه‌ها به زنان خانه‌دار
برای رسیدن به جامعه‌ای پایدار، سیاست‌گذاران محیط زیست، مدیریت شهری، اقتصاد خانواده و رسانه‌ها باید درک کنند که زنان خانه‌دار تنها مصرف‌کننده نیستند؛ بلکه تصمیم‌سازان اصلی در مدیریت منابع خانوادگی‌اند.
چند راهبرد حمایتی مهم را می‌توان برشمرد از جمله آموزش مهارت‌های مدیریت انرژی و پسماند، طراحی دوره‌های آموزشی کاربردی، آنلاین و حضوری ویژه بانوان، ترویج تفکیک پسماند از مبدأ با دسترسی بهتر به سطل‌های تفکیک، مشوق‌های محلی و طرح‌های آگاهی‌بخشی و تسهیل دسترسی به تجهیزات کم‌مصرف با حمایت از خرید لوازم برقی کم‌مصرف با طرح‌های تشویقی.

فرهنگ‌سازی رسانه‌ای با محوریت زنان
معرفی نقش زنان در رسانه‌ها نه به‌عنوان «خانه‌دار»، بلکه به‌عنوان «مدیران خانه و منابع خانوادگی»، ایجاد شبکه‌های اجتماعی و محلی بانوان فعال در حوزه محیط زیست که بتوانند تجربیات خود را منتقل کرده و الگوهای موفق را گسترش دهند نکته کلیدی است.

زنان، محور تحول پایدار
مدیریت انرژی و پسماند بی‌شک از خانه آغاز می‌شود، و زنان خانه‌دار قلب تپنده این فرایند هستند. از مدیریت ساده روشنایی خانه تا نحوه خرید و نگهداری مواد غذایی از تفکیک زباله تا آموزش کودکان، همگی اقداماتی هستند که مستقیماً آینده محیط زیست را شکل می‌دهند.
اگر این نقش به‌درستی دیده و تقویت شود، جامعه نه‌تنها از نظر اقتصادی سود خواهد برد، بلکه به سمت آینده‌ای سبزتر، پاک‌تر و پایدارتر حرکت خواهد کرد.
زنان خانه‌دار تنها مسؤول خانه نیستند؛ آن‌ها مدیران بی‌بدیل پایداری در خانواده و ستون‌های اصلی تغییر الگوی مصرف در یک جامعه هستند.